Петроглифтер

Қазақ халқына небір қатпарлы тарихы Ұлытау петроглифтерінде жатыр. Тарих тұңғиығынан тартылған терең тамырлары тастағы таңбалардан байқалады.

Осы күнге дейін қасиетті өлкеде қолөнер шеберлерінің кәсібін айғақтайтын, бедерлі белгілер аз емес. Әсіресе, Орталық Қазақстандағы бейнелеу өнерінің көп шоғыры Ұлытау төңірегінде орналасқан. Өлкедегі петроглифтер «Аң стилін» бейнелеу өнеріне жатады. Сонау сақ дәуірі мен қола заманынан және орта ғасырдан сыр шерте алатын петроглифтер – бұл. Осы тастағы суреттерді XX ғасырдың 40 жылдарында Әлкей Марғұлан толық зерттеп, қысқаша сипаттама берген. Петроглифтерден жан-жануарлардың, аңдардың, қиял-ғажайып нысандардың сан алуан топтамаларын кездестіруге болады. Теректі Әулие кешенінде қола дәуірінен қыпшақ кезеңіне дейінгі суреттер бар.
Ал, Тамды өзені бойындағы петроглифтер төрт топтан тұрады. Онда жануарларды аулау сәттерінің көріністері, адамдардың бейнелері кескінделген. Мұндағы айрықша көзге түсетін тобы – Шеңбер ауылындағы Байтілеу мен Тасөткел бойында орналасқан. Бұдан бөлек, жартастардағы суреттер Байқоңыр өзенінің оң жағалауында да кездеседі. Бұл суреттер қола дәуірі, ерте темір ғасыры және орта ғасырға жатады. Өзен бойындағы жартастарға күнбасты адамдардың суреттері мен аң аулау көріністері ойып салынған.
Тағы бір ерекше петроглифтер Ұлытау ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 20 шақырым жерде Зыңғыртаста орналасқан. Осы жердегі қойтастарда ежелгі адамдардың дүниетанымын бейнелейтін суреттер жетерлік. Бұл маңның «Зыңғыртас» деп аталуы қойтастарды таспен ұрғылағанда ерекше зыңғырлаған дыбыс естіледі. Осыған қарап, ертеректе адамдар осы жерді ғұрыптық ғибадат орнына айналдырған. Бабаларымыз зыңғырлаған тастардың магиялық әсері және тылсым күшпен байланысы бар деп сенген. Сондықтан, Зыңғыртасты ерекше қадірлеген көрінеді.
Қорыта айтқанда, тастағы таңбалар мен бейнелер өткен дәуірлердің куәсі іспеттес.
Бұлар тұнып тұрған тарих, өскелең ұрпақ үшін ең бағалы құндылық болып саналады.

Қайрат ЖҰМАБАЙ.