ҚОРҚЫТ ӘПСАНАСЫ: адамзат болашағына алаңдау
Адамзат өзіне-өзі үздіксіз эксперимент жасаумен келеді. Соның ызғары мен ауыртпалығын өз басынан өткергендердің бірі – қазақ ұлты. 1920-1930 жылдардың ашаршылығы, саяси-құқықтық қуғын-сүргіні тізбектеле жалғасып, қазақты қынадай қырды. Енді ес жия бергенде Екінші дүниежүзілік соғыс басталды…
Біз – ата-бабадан қалған кең байтағында барар жер, басар тау қалмай, жарты әлемді мәжбүрлі кезген халықпыз.
Қазақтың бір бөлігі ХХ ғасырда Қытай мен Моңғолияға шекара асып, жөңкіле көшіп, Құба шөл мен Тарым даласынан өтіп, Гималай асып, Үндістанға жету жолында қаншама соғыс пен жұтты бастан кешіп, ақыры, Түркияға барып тыныс алған. Азиядан шығып, басқа жету жолында қаншама соғыс пен жұтты бастан кешіп, ақыры, Түркияға барып тыныс алған. Азиядан шығып, басқа да құрлықтарға жеткен. Жарты әлемді шарасыздықтан кезген жиһанкезге айналып, көрмеген құқайы, татпаған дәмі жоқ.
Күнгейі мен Батысы Ауған мен Иранға жөңкіле көшіп, теріскейдегісі Ресейге ағылып, Сібірдің аязына ұрынып, дертке шалдығып, көрінген босағада телмірді, үсіді, қырылды. Жат жерде сүйегі көмусіз, жаназасы оқусыз қалды.
Жаралар шағында жаралмай, туар сәтінде тумай, түсік болып кеткен, ересегі жүріп келе жатып құлап, ит-құсқа жем болған, бейкүнә сәбиі аштан бұратылған, өлген анасының әлі де суына қоймаған омырауына жабысып, тасемшегін сорған, жас бала шағында үрейден есі шығып, кісікиік болып барып бүгінге жеткен ұлтпыз біз. Қаншама қазақ балалар үйінде тәрбиеленіп, кім екені, қайдан екені беймәлім күйде амалсыз өзге ұлтқа жұтылған халықпыз. Сөйте тұра, Бресттен бастап Мәскеуге дейін, одан Берлинге жетіп, Рейхстагқа Ту тіккен халықпыз.
Өзімізде қал-күй қалмаса да, өзгеге құшақ ашқан халықпыз. Тоз-тоз болып босып, ақсүйек болып шашылып, айтуға ауыз бармайтын небір түрлі тауқыметті бастан кеше отырып, аман қалған, адамдығын да сақтай алған халықпыз. Сақтағаны сол – Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Қазақ даласына вагон-вагон болып «құйылған» депортант жұртты құшағына алып, пана болды, жағдайын жасады. Күні кеше ғана өзі жер бетінен ұлт ретінде жойылып кете жаздаған қазақтан мұны ешкім күткен жоқ еді!
«Сандаған бұлақ пен өзен-көлді ен жайлап жүрген ауылдар мен қотандарды бір жерге үйіріп, отырықшы қылудың зардабы ауыр болды. Жерден құнар, малдан қоң кеткен соң, елден әл кетті. Жұрт содан соң амалсыз босыды», – дейді тарихшы Мәулен Жакин.
Халықты ашу мен ыза кернеп, намыс оты жанып, бұрқсарқ етіп қайнап, көтерілістерге де шыққан. Үш жүзден аса сондай бас көтерулер, қақтығыспен соғыстар болыпты. Кеңес тарихы оны оқытпады. Жасырды. Құпия ұстады. Біріміз іштей біліп жүрдік, ал біреулер енді біліп жатыр.
Қазақтың жөңкіле қозғалып, тоз-тоз болып көшуі әлсіздіктен, қорқақтықтан емес еді. Шарасыздықтан, басқа амал қалмағандықтан, жаһанды жайлаған әділетсіздіктен еді. Ол кезде небір сұрқия теориялар белең алып тұрған болатын. Құрбаны қазақ сияқты жұрттар болды.
Шолақ белсенділік, сол кездегі билік қолшоқпарларының сауатсыздығы, біліксіздігі мен білімсіздігі «асыра сілтеу болмасын, аша тұяқ қалмасын» деп ұрандатуға, «ашаршылық болған жоқ, болса, аштан өлгеннің моласын көрсетші» дегенге алып келді. Иә, аштан өлгеннің моласы жоқ еді. Жолда шашылып, көмілмей қалған жанның моласы болушы ма еді?! Одан аман қалғанын саяси-құқықтық қуғын-сүргіннің қаныпезер шалғысы шауып өтті. Итжеккенге айдады, атты-асты, азаптап өлтірді.
Орталықтың қатыгез заңдарына құлай сену, бас көтерер азаматтардың сөзін ескермеу, олардың соңына түсіп, көзін жою, бойкүйездік, басшы алдында бас шұлғу, көре тұрып, ой қорытпау, ойын айтуға жігердің жетпеуі, арызқойлық, айтақшылдық, ұраншылдық, көрсоқырлық, сатқындық – бәрібәрі жинала келе құлдыраудың негізіне айналды…
Міне, сондықтан, ұйымшылдық, бауырмалдық, қарекетшілдік, жасампаздық, шығармашылық, ақыл мен сабыр, айла мен амал, білім мен білік, ғылым мен ізденіс, қимыл мен қозғалыс – біз жүгінетін күштер осылар. Ұлттың иммунитетін құрайтын осылар!
31 мамыр – символдық дата. Тулар төмен түсірілетін күн. Қаралы да, азалы күн. Халқымыздың қасірет-қайғысын еске алу үшін, аза тұту үшін арнайы бекітілген күн.
Біз үшін қалған 364 күн кеткеннің есесін толтыру, сөнгенді тұтату, өшкенді жандыру күндері болуы тиіс. Тулар жоғары көтеріліп, ел еңсесін тіктейтін, жасампаз еңбекке үндейтін, жарқын болашаққа жетелейтін күндер болуы тиіс.
Ашаршылық пен қуғын-сүргін құрбандарының ұрпақтары көрген-білгені жайында бір ауыз сөз айтуға дәті жетпей, дәті жетсе де, тыңдайтын құлақ, ескерер сана болмай, өмірден құса болып өтті. Қасіретті кезеңнің куәгерлері, оны жадына сақтағандар жоғалып, мүлде болмай қалатын кез келе жатыр. Сондықтан, естігенді қағазға хаттау, оқығанды жадымызда сақтау – парыз. Бұл – жас ұрпақ үшін маңызды қажеттілік.
ХХ ғасырда жоғалған жете, кеткен есе ХХI ғасырда табылса, толса дейміз.
Ақпарат мұхитының «цунами толқындарына» көміліп қалмас үшін ерекше қарым-қабілет керек. Жеті қат Көк пен жеті қабат Жерасты, Жеті сана, Жеті жете пернелерімен ішектерінің бүтінделуі, тұтастануы керек.
Эксперименттер – Жер шарын адамзаттан арылтуға ұмтылыс әлі де толассыз жүруде. Бұл, негізі, ежелден басталған шайқас. Қорқыт баба соның сырын ашып, жанталаса қарсыласты. Бағамдай білсек, Қорқыт туралы әпсананың мәні – тым тереңде. Қорқыт түскен алапат майданға әзірге шыдас беріп келеміз. Түптеп келгенде, оны еңсеру тәсілі – ұлттық сипатта дамуды мақсат-мұрат ету. Ұлттық сипат деген өзгені жатсыну, өзегінен тебу емес, өзгені өзіңе сіңіріп ала білу, сөйте тұра өзіндік бет-бейнені бекемдей беру, биік деңгейде тұтастана өрлеу…
Адамзаттың болашағын қазақсыз елестету мүмкін емес. Сондықтан, біздің әрбіріміз жеке басымызға келуі мүмкін қатерден бөлек, адамзат баласына, ұлтымызға, ұрпағымызға, оның болмыс-бітіміне төнетін қауіппен күресуіміз керек. Сол күресте жеңіске жету жолы – ұлттық бірегейлік, елжандылық және жасампаз еңбек.
Болат СЫЗДЫҚ,
заң ғылымдарының кандидаты,
Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы
Мемлекеттік басқару академиясының
Қарағанды облысы бойынша филиалының доценті.
(Арнайы «Ұлытау» газеті үшін).
