Тұрмыстық зорлық-зомбылық – қоғам дерті

Əйелдерге қарсы зорлық-зомбылық — қоғамда орын алатын, əйелдердің құқықтарын бұзатын жəне оларды физикалық, эмоционалдық, психологиялық тұрғыдан қиянаттауға бағытталған əрекеттер. Мұндай зорлық-зомбылықтың түрлері көп: физикалық зорлық (ұрып-соғу, дене жарақаттарын салу), сексуалдық зорлық, психологиялық қысым (қорқыту, келеке ету), экономикалық зорлық (қаржылық тəуелділік жасау) жəне эмоционалдық зорлық (қорлау, көңіл-күйді бұзу).

Əйелдерге қарсы зорлық-зомбылық көптеген əлеуметтік, мəдени жəне экономикалық мəселелермен байланысты жəне бұл мəселеге қарсы күресу қоғамның барлық мүшелерінің бірігіп, күш біріктіруін талап етеді. Заңдар мен арнайы саясаттар зорлық-зомбылыққа қарсы тұру үшін маңызды рөл атқарады, бірақ ең бастысы, қоғамның əйелдердің құқықтарын құрметтеп, олардың теңдігін қамтамасыз ету үшін тырысуы керек. Əйелдерге қарсы зорлық-зомбылықтың алдын алу жəне оған қарсы күресу мақсатында көптеген елдерде дағдарыс орталықтары, қолдау көрсету бағдарламалары жəне заңдар қабылданған.
Əйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың негізгі түрлері:
1. Физикалық зорлық – əйелге дене жарақаттарын салу, ұрыпсоғу, соққы жасау. Бұл түрі көп жағдайда күш қолдану, қысым көрсету, қорқыту арқылы жүзеге асады.
2. Сексуалдық зорлық – əйелдің келісімінсіз сексуалдық əрекеттер жасау немесе жыныстық қатынасқа мəжбүрлеу. Бұл зорлықтың ауыр түрі əйелдің дене бостандығын бұзады жəне психологиялық жарақаттар қалдыруы мүмкін.
3. Психологиялық зорлық – қорқыту, қорлау, эмоционалдық қысым жасау, əйелді моральдық тұрғыдан күйрету. Бұл түрі көбінесе манипуляция арқылы жүзеге асады жəне əйелдің өзіндік бағасын төмендетеді.
4. Экономикалық зорлық – əйелдің қаржылық тəуелділігін жасау, оған қаржылық қолдау көрсетпеу немесе оның экономикалық құқықтарын шектеу.
Əйелдерге қатысты зорлық-зомбылық олардың денсаулығына, психологиялық жағдайына жəне қоғамдағы орнына теріс əсер етеді. Қатты физикалық жарақаттар мен психологиялық салдарлар (депрессия, үрей, посттравматикалық стресстік бұзылулар) жиі кездеседі. Сонымен қатар, зорлық-зомбылыққа ұшыраған əйелдер көбінесе əлеуметтік оқшауланып, отбасындағы, жұмыс орнындағы жəне қоғамдық өмірдегі рөлдерінде қиындықтарға тап болады.
Əйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа қарсы күрес мақсатында көптеген елдерде заңдар мен халықаралық конвенциялар қабылданған. 1993 жылы БҰҰ-ның Бас ассамблеясы əйелдерге қарсы зорлық-зомбылықты жою туралы декларация қабылдады. Бұл декларация əйелдердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, зорлық-зомбылықтың барлық түрлеріне қарсы тұру үшін құқықтық негіздер жасайды.
Қазақстанда да əйелдерге қатысты зорлық-зомбылықпен күреске бағытталған бірнеше заңдар бар. 2009 жылы қабылданған “Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы” заң зорлық-зомбылық құрбандарына көмек көрсету жəне алдын алу шараларын күшейту үшін қабылданды.
Əйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа қарсы күресу үшін қоғамның барлық мүшелері бірігуі қажет. Бұл — құқық қорғаушылардың, əлеуметтік қызметтердің, медициналық мамандардың, сондай-ақ əр адамның зорлық-зомбылыққа төзімсіздік танытуы арқылы жүзеге асады. Əлеуметтік бағдарлама мен білім беру, сондай-ақ қолдау көрсету жүйелерін дамыту зорлық-зомбылықтың алдын алуға ықпал етеді.

Нұртай СЕРҒАЗЫ,
Ұлытау ауданы полиция бөлімінің ƏҚЗЗТ инспекторы.